გეოგრაფია, ისტორია და ფორმები

დღეს რომ ფეხბურთი მხოლოდ გართობა და ბურთის დევნა აღარაა, უკვე ყველამ იცის და ისიც ბევრს ეცოდინება, რომ სპორტის ეს სახეობა ფულის მოძრაობით და დივიდენდებით იარაღის, ნარკო და ტანსაცმლის ბიზნესებს უახლოვდება. დრომ და გარემოებებმა ასე მოიტანა, რაც კარგია თუ ცუდი, მომავალში გავიგებთ. ახლა კი წარსულს ჩავხედოთ და გავარკვიოთ, საიდან მოდის ფეხბურთი, სად იშვა და როგორ ვითარდებოდა. ოფიციალურად ეს ორი საუკუნის წინ მოხდა ბრიტანეთში, თუმცა ისიც ფაქტია, რომ მრგვალი საგნით თამაშს ბევრად ძველი და მრავალფეროვანი ისტორია აქვს.

ძნელი წარმოსადგენია, მაგრამ წყაროებს ჩვენს წელთაღრიცხვამდეც კი მივყავართ. ადრე ჩინეთში ამ გართობას ცუ ჩუ ერქვა, იაპონიაში კენატი, დღევანდელი აშშ-ს ტერიტორიაზე პასუკუაკოჰოვოგი, იტალიაში კალჩო, ძველ საბერძნეთსა და რომის იმპერიაში - ჰარპასტუმი, ალასკასა და კანადაში აკსაკტუკი, ბრიტანეთში კი ჰარლინგი ან კემპინგი.

ყველაზე ადრე ბურთით ყომარი თურმე ჩინეთში იყო გახურებული ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 2500 წელს. მოთამაშეები დაახლოებით ცხრამეტრიან ბადეს ჭიმავდნენ, სახელდახელოდ დაკლული რომელიმე ცხოველის ტყავს ათასი ხარახურით ტენიდნენ და ხურდებოდა მაგარი ცუ ჩუ. მემატიანეები გვატყობინებენ, რომ ყველაზე წარმატებული მეცუჩუეები თვით იმპერატორის დაბადების დღეზეც თამაშობდნენ მისი უდიდებულესობის ხასიათზე მოსაყვანად.

სხვათა შორის, ცუ ჩუ მხოლოდ დროის სატარებელი ამბავი არ ყოფილა დღევანდელი ჩინეთის ტერიტორიაზე - მას ბევრი მმართველი იყენებდა ბრძოლების წინ ჯარისკაცების ფორმაში ჩასაყენებლად.

4-5 საუკუნის წინ ამერიკის მიდამოებში ძალიან პოპულარული გახდა პასუკუაკოჰოვოგი - 800 მეტრის სიგანის და ორჯერ გრძელი სიგრძის მოედანზე დაახლოებით ათასამდე ადგილობრივი ვაჟკაცი იბრძოდა მოსაგებად და ვინაიდან მაშინ წესები, ფაქტობრივად, არ არსებობდა, „მატჩები“ რამდენიმე დღესაც კი გაგრძელებულა თავის მუშტი-კრივებით, რითიც, განსაკუთრებით, იქაური ექიმბაშები ხეირობდნენ.

ალასკასა და კანადაში, კლიმატიდან გამომდინარე, აკსაკტუკს ყინულზე უბერავდნენ. თამაშობდნენ ბურთით, რომელიც ღვაწლმოსილი ესკიმოსების თმებით, ბალახეულით და ხავსით იყო გამოტენილი. ხოლო როდესაც ერთმანეთს ორი სოფელი ეჯიბრებოდა, კარები ამ სოფლების შესასვლელებში იდგმებოდა და აკსაკტუკელებს ხშირად 15 კილომეტრის დაფარვა უწევდათ გოლის გასატანად.

წყნარი ოკეანის კუნძულებზე ფეხბურთის წინაპარს ქოქოსით, ფორთოხლით ან ღორის გამოტენილი შარდის ბუშტით თამაშობდნენ, თან ხელ-ფეხით, ხოლო ეგვიპტესა და ახლო აღმოსავლეთში ამ გართობას რელიგიური რიტუალის დატვირთვა ჰქონდა.

რაც შეეხება მექსიკას და ცენტრალურ ამერიკას, იქ მოედანი მართკუთხედის ფორმის იყო, საკმაოდ წვრილი სიგანეში და სიგრძეში 150 მეტრს ზევით. ადგილი გარშემორტყმული იყო სხვადასხვა ზომის კედლებით, კარის მაგივრობას კი ამ კედლებში, საპირისპირო მხარეს გაკეთებული ხვრელები სწევდა.

ფეხბურთის ჩამოყალიბების ქრონოლოგია

2500 წელი ჩვ.წ.აღ-მდე: ანტიკურ ჩინეთში ძალიან პოპულარული ხდება გამოტენილი ცხოველის ტყავით ბურთაობა, სახელად ცუ ჩუ, რომელიც იმპერატორის დაბადების დღის წვეულების ნაწილიც იყო.

250 ჩვ.წ.აღ-მდე: ლეგენდის თანახმად, დღევანდელი ბრიტანეთის ტერიტორიაზე ბურთის ნაცვლად მტრის თავის ქალებს იყენებდნენ. მეორე ლეგენდა გვიამბობს, რომ 217 წელს, როცა იქაურები რომაელ დამპყრობლებს ეომებოდნენ, „ფეხბურთის“ წყალობით ერთი სოფლის ამბავი უსისხლოდ გადაწყდა - მასპინძლებმა მოიგეს და მეტოქე ასე განდევნეს.

200: თამაშმა რომის იმპერიაში მოიკიდა ფეხი და სახელად ჰარპასტუმი ეწოდა.

600-1600: ფეხბურთი ნელ-ნელა მექსიკასა და ცენტრალურ ამერიკაში მკვიდრდება.

1314: ინგლისის მეფე ედვარდ მეორე ბურთაობას კრძალავს.

1369: ედვარდ მესამე წინაპრის აკრძალვას ამკაცრებს და ახალგაზრდებს სწავლა-განათლებისკენ მოუწოდებს.

1500: იტალიაში იწყებენ კალჩოს თამაშს, რაშიც მინიმუმ 27 ადამიანი მონაწილეობს. წესები მარტივია - ბურთმა ნებისმიერი გზით უნდა გადაკვეთოს მონიშნული ადგილი.

1572: ინგლისის დედოფალი ელიზაბეთ პირველი ფეხბურთის ამკრძალავ კანონს აქვეყნებს.

1580: ჯოვანი ბარდი იტალიაში კალჩოს წესებს ქმნის.

1605: ინგლისში ბურთაობა კვლავ ლეგალური ხდება და არნახულ პოპულარობას აღწევს.

1609: ბურთის დევნას ამერიკის მკვიდრი ინდიელებიც იწყებენ. პასუკუაკოჰოვოგში ერთბაშად ათასამდე ადამიანი მონაწილეობს და ის ხანდახან რამდენიმე დღეს გრძელდება. მალე ეს ამბავი ალასკასა და კანადაშიც გადადის.

1680: როგორც იქნა, ინგლისის მმართველობა, კერძოდ მეფე ჩარლზ მეორე, სიმპათიით განეწყო ამ თამაშის მიმართ და საკუთარ დაქვემდებარებაში გადაიყვანა.

1820-იანი წლები: აშშ-ში ფეხბურთი მასშტაბური ხდება - ერთმანეთს ეჯიბრებიან ჰარვარდის, პრინსტონის, ამერსტის და ბრაუნის უნივერსიტეტები.

1848: შვიდსაათიანი სხდომის შემდეგ იქმნება „კემბრიჯის წესები“. ეს იყო საფეხბურთო კანონების ჩარჩოში მოქცევის პირველი მცდელობა, თუმცა დოკუმენტის ორიგინალმა ჩვენამდე ვერ მოაღწია.

1862: ამერიკაში ყალიბდება ონეიდას საფეხბურთო კლუბი, პირველი გუნდი ბრიტანეთის ფარგლებს გარეთ.

1863: იქმნება ინგლისის ფეხბურთის ასოციაცია.

1871: ინგლისში ტარდება პირველი ოფიციალური რეგიონალური მატჩი, რომელშიც შეფილდელები ლონდონელებს შეხვდნენ.

1872: იმართება პირველი საერთაშორისო შეხვედრა ინგლისის და შოტლანდიის ნაკრებებს შორის.

1883: ერთიანდება ოთხი ბრიტანული ასოციაცია და ყალიბდება საერთაშორისო ასოციაციის საბჭო.

1885: ბრიტანეთს გარეთ ტარდება პირველი საერთაშორისო მატჩი ამერიკელებს და კანადელებს შორის. პარალელურად იწყება ფეხბურთის გაპროფესიონალება.

1888: შეიქმნა ლიგური სისტემა. პროფესიონალები დაიშვებიან. მსაჯებს დამატებითი უფლებები ენიჭებათ. ამავე წელს დაკანონდა პენალტი.

1899: ინგლისში ამხანაგურის სათამაშოდ ჩადის გერმანიის ნაკრები.

1904, 21 მაისი: პარიზში ჩადიან ფრანგი, ბელგიელი, დანიელი, ჰოლანდიელი, ესპანელი, შვედი, შვეიცარიელი დელეგატები და აარსებენ მსოფლიო ფეხბურთის მმართველ ორგანიზაციას, ფიფას.

1908: ფეხბურთი ოლიმპიური თამაში ხდება.

1920-იანი წლები: პროფესიონალური ფეხბურთი თითქმის მთელ ევროპაში მკვიდრდება.

1930: ურუგვაიში მსოფლიოს პირველი ჩემპიონატი ტარდება. მასში 13 ნაკრები მონაწილეობს და მასპინძელთა ტრიუმფით მთავრდება.

1937-38: კანონდება ახალი წესები.

1938: ინგლისის ასოციაციის თასის ფინალი ხდება პირველი მატჩი, რომელიც პირდაპირ ეთერში გავიდა.

1955: საფუძველი ეყრება საკლუბო ევროტურნირებს.

1956: ტელეკომპანია „რაი“ იწყებს იტალიის ჩემპიონატის ტრანსლირებას.

1958: შვედეთის მსოფლიო ჩემპიონატი მთელ მსოფლიოში გადაიცა.

1962: ფიფაში მეასე ქვეყანა ერთიანდება.

1966: ინგლისის მსოფლიოს ჩემპიონატზე ტელევიზიით გამეორებები დაიწყეს.

1977: ტუნისში პირველი ახალგაზრდული მსოფლიო ჩემპიონატი გაიმართა.

1988: ფიფა იწყებს ფეარ ფლეის კამპანიას.

1991: ჩინეთში ქალთა პირველი მსოფლიო ჩემპიონატი ამერიკელების გამარჯვებით დასრულდა.

2000: ბრაზილიაში ჩატარებული მსოფლიოს პირველი საკლუბო ჩემპიონატი ადგილობრივი კორინთიანსის გამარჯვებით დასრულდა.

2002: მსოფლიოს ჩემპიონატი პირველად გაიმართა ორ ქვეყანაში, იაპონიასა და კორეაში.

2018: ხანგრძლივი გამოცდის შემდეგ ოფიციალურად დაინერგა ვიდეო რეფერის (VAR) სისტემა.

2021: პანდემიის გამო გადადებული ევრო 2020 გახდა პირველი დიდი ტურნირი, რომელიც ერთბაშად რამდენიმე ქვეყანაში ჩატარდა.

პასუკუაკოჰოვოგი ჩვენი თამაშია

ასევე იხილეთ

უახლესი ამბები